Wielki Step to ogromnych rozmiarów pas ziemi, ciągnący się od ujścia Dunaju na zachodzie aż po Koreę na wschodzie. Charakteryzuje się zmiennym i surowym klimatem. Zimy są tu mroźne, lata upalne, opady niewielkie, stąd ziemia jest uboga w roślinność. Do tego dochodzą silnie wiejące wiatry. Nic dziwnego, że możliwości gospodarowania na takich terenach były mocno ograniczone. Opanowali je pasterze, którzy prowadzili koczowniczy tryb życia. Ludzie ci pozostawali w ciągłym ruchu, bez stałych siedzib zamieszkania. Mimo tego, na tych niegościnnych obszarach, powstała jedna z największych potęg w dziejach – Państwo Mongolskie.

Trudne warunki egzystencji niewątpliwie przyczyniły się do ukształtowania ludzi twardych, odpornych na przeciwności losu, wytrzymałych. Od najmłodszych lat szkolili się w jeździe konnej i posługiwaniu się łukiem, który stanowił podstawę ich uzbrojenia.
Przez długie wieki energia plemion mongolskich wyczerpywała  się w wewnętrznych sporach i walkach. Zmianę przyniosło pojawienie się Temudżyna, który poprzez sojusze, ale także zbrojnie doprowadził do zjednoczenia Mongołów pod swoim panowaniem. Zwieńczeniem tego procesu było obranie Temudżyna Czyngischanem – Wielkim Władcą w roku 1206. Temudżyn przeprowadził reformę armii. Podzielił ją na oddziały operacyjne, z których najliczniejszy był tümen – liczący sobie 10.000 wojowników. Najmniejszy oddział – harban, składał się z 10 wojowników. Pośrodku były: mingan – 1.000 wojowników i dżaun – 100 wojowników. Pozwalało to lepiej zarządzać wielką armią. Zasługą Temudżyna było też zaszczepienie swojej armii żelaznej dyscypliny, co pozwoliło podejmować i konsekwentnie realizować wielkie operacje militarne.
Po opanowaniu ziem mongolskich, kolejnym etapem podboju stały się ziemie sąsiadów: Cesarstwa Chińskiego, Persji oraz Kaukaz. Proces ten był kontynuowany po śmierci Czyngischana (zm. 1227) przez jego syna Ugedeja.
Na kurułtaju, czyli zgromadzeniu starszyzny mongolskiej, w roku 1236 podjęto decyzję o ekspansji na Europę. Zimą 1238 roku ruszyła wyprawa na Ruś. Zwieńczeniem mongolskich triumfów było zajęcie Kijowa 6 grudnia 1240 roku. Celem wyprawy z roku 1241 stały się Królestwo Węgier i ziemie polskie.
Głównym celem Mongołów w roku 1241 było Królestwo Węgier. Wyprawa przeciwko Polsce miała charakter poboczny, a jej celem było związanie sił polskich i czeskich, operujących na północ od Dunaju. Zignorowanie tych sił mogło zagrozić operacji mongolskiej na terytorium węgierskim.
Na ziemiach polskich na początek Mongołowie zajęli i zniszczyli Sandomierz. Następnie rozbili rycerstwo małopolskie w kilku bitwach, z których największa rozegrała  się pod Chmielnikiem 18 marca 1241 roku, gdzie zginął kasztelan krakowski Włodzimierz. Kolejnym ich krokiem było zajęcie niebronionego Krakowa 28 marca. Miasto ograbili i spalili.
Dalej udali się na Śląsk, skąd dochodziły do nich informacje, że książę śląski Henryk Pobożny koncentruje wokół siebie silne oddziały chrześcijańskie. Pod Legnicą w dniu 9 kwietnia Mongołowie rozgromili te oddziały. Sam książę zginął na polu bitwy. Po osiągnięciu założonych celów strategicznych, Mongołowie skierowali się na południe i przez Morawy udali się w okolice Budy i Pesztu, aby połączyć się ze swoimi głównymi wojskami.
Równolegle do działań na ziemiach polskich, Mongołowie operowali na Węgrzech. Rozstrzygająca bitwa rozegrała się nad rzeką Sajó, na równinie Mohi. 11 kwietnia 1241 roku rycerstwo węgierskie zostało rozgromione, zaś głównodowodzący król Bela IV uciekł z pola walki.
Pomimo tych militarnych sukcesów inwazja mongolska zakończyła się już w roku 1242. Na przeszkodzie nie stanęła im żadna siła militarna. Ich nagłe wycofanie z Węgier interpretowane jest w kontekście śmierci chana Ugedeja i rozpoczynającej się tym samym walki o schedę po nim.
Wydarzenia najazdu mongolskiego z 1241 roku oraz kolejnych, podejmowanych w wieku XIII, na trwałe odcisnęły się w świadomości historycznej. W przypadku Krakowa przekształciły się one w „Pochód Lajkonika” – odbywający się corocznie przemarsz ulicami Krakowa barwnego orszaku przebierańców, upodobnionych do mongolskiego wojska. Na ich czele podąża wódz – Lajkonik.
Między innymi ten wątek wspólnych losów Krakowa i Budapesztu, jakim był najazd Mongołów, znalazł swoje miejsce na wystawie, przygotowanej wspólnie przez  Muzeum Historyczne Miasta Krakowa i Muzeum Historii Budapesztu. Tytuł wystawy: „Na wspólnej drodze. Kraków  i Budapeszt w średniowieczu”. W roku 2016 była ona prezentowana na zamku w Budapeszcie. W roku 2017 miejscem jej prezentacji będzie Pałac Krzysztofory przy Rynku Głównym. Wystawę będzie można oglądać od 6 czerwca.
Serdecznie zapraszamy na uroczyste otwarcie wystawy 5 czerwca o godz.18.00 do Pałacu Krzysztofory, Rynek Główny 35.

Łukasz Walas

Sponsorzy wystawy: